Grupi per Studime Juridike dhe Politike | OJQ

18.02.2021 15:34:08

Komentet e Grupit për Studime Juridike dhe Politike (GLPS) lidhur me Strategjinë Për Sektorin e Sundimit të Ligjit (SSSL), të draftuar nga Ministria e Drejtësisë (MD)

Grupi për Studime Juridike dhe Politike (GLPS) ka analizuar me kujdes strategjinë e draftuar nga Ministria e Drejtësisë (MD) për sektorin e sundimit të ligjit. Në pamundësi që të vlerësojmë situatën e tanishmë të sektorit të sundimit të ligjit sipas hartuesit, këto komente paraqesin pasqyrën e përgjithshme të vlerësimit të strategjisë nga ana jonë.

Komenti 1:

Në përgjithësi SSSL identifikon shumicën e problemeve të këtij sektori, me fokus në gjyqësor dhe në Polici. Megjithatë, në aspektin gjithpërfshirës mungon një lidhje në mes të institucioneve tjera të cilat janë përgjegjëse në sundimin e ligjit në vend. Këto institucione paraqesin hallka kryesore në këtë sektor. Bëhet fjalë për Doganën e Kosovës, Agjencia për Intelegjencë Financiare, Administrata Tatimore e Kosovës dhe Agjencinë Kosovare të Intelegjencës. Të gjitha këto institucione kanë një rol shumë të rëndësishëm në parandalimin e krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe veprojnë në sinergji me njëra tjetrën. Dhe për më tepër, roli i tyre është krucial në zbulimin dhe hetimin e këtyre veprave.

Propozimi 1:

Propozimi i GLPS përbëhet nga dy opsione: 1) SSSL të jetë e fokusuar dhe të përfshijë vetëm Ministrinë e Drejtësisë, Këshillin Gjyqësor të Kosovës, Këshillin Prokurorial të Kosovës, gjykatat dhe prokuroritë, Agjencinë Kundër Korrupsionit dhe Akademinë e Drejtësisë, ndërsa të draftohen strategji tjera në kuadër të funksionimit të institucioneve tjera për sundimin e ligjit; 2) SSSL të jetë gjithpërfshirëse dhe të përfshijë edhe institucionet tjera përgjegjëse në këtë sektor, siç janë Dogana e Kosovës, Agjencia për Intelegjencë Financiare, Administrata Tatimore e Kosovës dhe Agjencia Kosovare e Intelegjencës, dhe në këtë mënyrë të kemi një strategji gjithëpërfshirëse për të gjitha institucionet që i përkasin këtij sektori.

GLPS e konsideron tejet të rëndësishme që strategjia për sundimin e ligjit të jetë gjithëpërfshirëse duke mos përjashtuar asnjë institucion i cili është përgjegjës në këtë sektor.

Komenti 2:

SSSL identifikon probleme të shumta në grumbullimin e lëndëve në gjykata dhe prokurori mirëpo masat që propozohen dështojnë të adresojnë një problematikë të tillë. Përmes strategjisë synohet të krijohet Gjykata Ekonomike, si një gjykatë e vetme, e specializuar, e dyshkallshme, me kompetencë për të zgjidhur të gjitha lëndët e natyrës ekonomike, e që është problem të kuptohet se si e njejta do të rrisë efikasitetin e punës në kuptimin e zvogëlimit të lëndëve të grumbulluara. Lidhur me krijimin e mekanizmave të rinjë gjyqësore si formë e adresimit të problemeve të gjyqësorit, GLPS ka ofruar komentet e saj përmes komenteve lidhur me arsyeshmërinë e krijimit të Gjykatës Komerciale.

Lidhur me jurisdiksionin e kësaj gjykate, SSSL ka përcaktuar se e njejta ka për qëllim zhbllokimin aktual të zgjidhjes së lëndëve të natyrës ekonomike dhe eliminimin e konfliktit të kompetencave të natyrës komerciale e administrative. GLPS qëndron prapa rregullimit të tanishëm të ndarjes së jurisdiksionit në mes të lëndëve të natyrës civile dhe atyre administrative të ofruar nga projektligji për Zgjidhjen e Konflikteve Administrative. Prandaj, krijimi i një mekanizmi të ri si Gjykata Ekonomike, është i panevojshëm si mjet për qartësimin e kompetencave në mes të departamentit Ekonomik dhe atij Administrativ ekzistues. Për më tepër, krijimi i kësaj gjykate do të duplifikonte punën e departamenteve ekzistues dhe në praktikë do të krijonte më shumë probleme në zgjidhjen e kontesteve. Krijimi i mekanizmave të rinjë nuk garanton me automatizëm rritjen e efikasitetit në zgjidhjen e lëndëve të grumbulluara. Në aspektin e specializimit, gjyqtari i Gjykatës Ekonomike praktikisht do të mbulonte dy jurisdiksione të cilat janë komplekse në vetvete.

Numri i rasteve në pritje dhe lëndëve të vjetra përbëjnë një pjesë jashtëzakonisht të vogël të lëndëve të natyrës komerciale dhe administrative që përfshijnë bizneset. Prandaj, edhe në kuptimin teknik, as numri i rasteve të natyrës ekonomike dhe administrative që përfshijnë bizneset dhe kohëzgjatja e zgjidhjes së lëndëve të kësaj natyre, sipas statistikave të KGJK-së, nuk përbëjnë argumente për themelimin e Gjykatës Ekonomike. Kurse në raport me çështje tjera siç janë mungesa e profesionalizmit të gjyqtarëve, mungesa e stafit mbështetës dhe argumente të ngjashme janë sfida të cilat nuk mund të zgjidhen me themelimin e mekanizmave të rinjë.

Ndërsa, SSSL dështon të ofrojë zgjidhje konkrete për adresimin e mungesës së profesionalitetit në prokurori. Të gjitha zgjidhjet e ofruara janë të orientuara nga gjykatat duke injoruar kështu nevojën për zgjidhjen e problemeve në prokurori e që për pasojë kanë vjetërsimin e lëndëve. SSSL ndjek një qasje të njëanshme ku e vetmja zgjidhje për ngritjen e efikasitetit të institucioneve në luftimin e krimit të organizuar dhe korrupsionit e mvesh vetëm në hapa që duhen ndërmarrur në raport me gjykatat. Kurse, evidenca tregon që është pikërisht institucioni i Prokurorit të Shtetit, që në shumicën e lëndëve të rëndësisë të veçantë që kanë të bëjnë me krimin e organizuar dhe korrupsionin dhe keqpërdorimin e autoritetit publik dështon që të ofrojë aktakuza profesionale, të hetuara mirë, me prova të pakontestueshme të cilat arrijnë të dëshmojnë fajësinë e personave të akuzuar. Natyrisht përfshirja e institucioneve të tjera (sikurse Dogana e Kosovës, Agjencia për Intelegjencë Financiare, Administrata Tatimore e Kosovës dhe Agjencinë Kosovare të Intelegjencës), mbesin parakushte për suksesin dhe profesionalizmin e procesit hetues të këtyre veprave.

Propozimi 2:

Propozimi i GLPS për rritjen e efikasitetit përmes adresimit të lëndëve të pazgjidhura dhe qartësimit të kompetencave në mes të lëndëve administrative dhe civile është miratimi dhe zbatimi i projektligjit për Zgjidhjen e Konflikteve Administrative. Ndërsa, në plan afat mesëm dhe afatgjatë, sfidat e profesionalizmit të gjyqtarëve dhe prokurorëve adresohen në komentin nr. 3.

Komenti 3:

SSSL me të drejtë identifikon mungesën e profesionalizmit në këtë sektor si problem krucial. Masat që ofrohen përfshijnë miratimin e ligjit për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve, përshtatjen e programeve të trajnimit profesional me nevojat specifike të sektorit dhe të profesionistëve specifikë dhe fokus të veçantë gëzon Akademia e Drejtësisë dhe kapacitetet e saj për t™i shërbyer nevojave të sektorit të drejtësisë.

Masa e parë e propozuar që konsiston në miratimin e ligjit për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve veçse e fragmenton edhe më tepër rregulimin e statusit të tyre, mënyrën e rektrutimit, avancimit, transferimit, pezullimit dhe përfundimin e marrëdhënies së punës. Ndërsa, lidhur me programet e trajnimeve profesionale më shumë i jepet rëndësi mungesës së trajnimeve dhe jo definimit të qartë se cili është shkaku i tyre. Edhepse përmendet që vlerësimi i nevojave për trajnime duhet të bëhet përmes vlerësimit të rregullt të performancës, strategjia nuk e njeh rregullimin ekzistues në lidhje me trajnimin e vazhdueshëm detyrues për gjyqtarë, të përcaktuar sipas Rregullores së KGJK-së për këtë çështje. Për më tepër, në strategji nuk permenden mekanizma tjerë për identifikimin e fushave të nevojshme për trajnim. SSSL nuk trajton çështjen e trajnimeve të obligueshme dhe impaktin e tyre nëse të njejtat nuk vijohen rregullisht siç është përcaktuar me Rregullore të KGJK-së, dhe propozimet alternative për ndryshimin e sistemit ekzistues për trajnimin e vazhdueshëm dhe të detyrueshëm të gjyqtarëve. I njejti standard duhet të vlejë edhe për prokurorët. Strategjia injoron në tërësi nevojën e trajnimeve për prokurorët.  Në SSSL nuk permendet as elementi i mbajtjes dhe dëshmimit të standardit profesional për ruajtjen e statusit të gjyqtarit dhe prokurorit dhe pasojat e mos ruajtjes se këtij standardi.

Në SSSL përmendet performanca e gjyqtarëve dhe prokurorëve mirëpo e njejta dështon ta identifikojë se cilat janë mekanizmat e vlerësimit të saj dhe cilat janë pasojat kur performanca është e dobët, sidomos në linjë me Rregulloren e re të miratuar nga KGJK në vitin 2021.

Propozimi 3:

Propozimi i GLPS lidhur me ngritjen e profesionalizmit në sistem sa i përket mekanizmit ligjore përbëhet nga dy opsione: 1) Draftimi dhe miratimi i ligjeve të veçanta të cilët do të rregullonin të gjitha elementet që lidhen me stausin e gjyqtarëve dhe prokurorëve. Këto ligje do të përfshinin: procedurën dhe kriteret e rishikuara të rekrutimit, procedurën dhe kriteret për tranferim, procedurën dhe kriteret për avancim, procedurën e vlerësimit të përformancës, procedurën dhe kriteret për pezullim, procedurën dhe kriteret për përfundimin e mandatit, dhe së fundmi edhe procedurën disiplinore ndaj gjyqtarëve dhe prokurorëve. Në këtë formë do të krijoheshin dy ligje të veçanta të cilat do të rregullonin në tërësi të vet statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve duke shfuqizuar pjesë të caktuara të ligjeve dhe ligje të veçanta në fuqi. 2) Të plotësohet dhe ndryshohet korniza aktuale ligjore ashtuqë të forcohen dhe të rishikohen elementet e cekura në opsionin e parë, mirëpo në legjislacionin ekzistues duke mos miratuar ligje të reja.

Propozimi i GLPS lidhur me trajnimet profesionale dhe Akademinë e Drejtësisë konsiston në krijimin e një sistemi për indetifikimin e nevojave për trajnime specifike duke u mbështetur në vlerësimin e performancës së gjyqtarëve dhe prokurorëve, por edhe në vlerësime të rregullta për trajnime specifike që dalin si nevojë e miratimit të legjislacioni të ri në nivel nacional dhe ndërkombëtarë.

Propozimi i GLPS lidhur me vlerësimin e përformancës është forcimi i këtyre mekanizmave dhe vendosja e një sistemi të vlerësimit i cili bazohet në indikatorë jo vetëm sasior po edhe cilësor i cili ofron një pasqyrë të qartë të punës profesionale të gjyqtarit dhe prokurorit të përcjellur edhe me pasoja juridike nëse përformanca është e dobët dhe negative, dhe i cili avancon sistemin aktual.

Komenti 4:

SSSL identifikon si një ndër problemet e sistemit gjyqësor edhe mungesën e integritetit të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Strategjia ka identifikuar nevojën e krijimit dhe ndërtimit të një KGJK dhe KPK të qëndrueshme, duke rishikuar kriteret e zgjedhjes së antërëve të këtyre dy këshillave. Për më tepër, strategjia ka specifikuar nevojën e mundësimit të angazhimit në këshilla të vetëm atyre gjyqtarëve dhe prokuroëve me mandat të përhershëm, me më shumë përvojë, etj. Poashtu, strategjia ka paraparë nevojën e krijimit të një sistemi të pavarur që kryen kontrolle të vazhdueshme dhe të rregullta të gjyqtarëve dhe prokurorëve, të  njohur si ˜vetting™. Një sistem i tillë është paraparë të krijohet nga ekspertë të specializuar për hetim dhe vetting, do të mundësojë zgjerimin e spektrit të të dhënave të kandidatëve, duke përfshirë të dhënat shëndetësore dhe financiare të tyre. Si dhe në aspektin kohorë është paraparë që secili gjyqtarë ose prokurorë të kalojë nëpër veting çdo pesë vite.

SSSL ka dështuar të tregojë se si ndryshimi i përzgjedhjes së anëtarëve të këshillave, me mandat të përhershëm dhe më me përvojë, do të ndikojë në rritjen e integritetit të gjyqësorit. Më saktësisht, një veprim i tillë nuk argumentohet se do të rriste llogaridhënien dhe siguronte integritetin e tyre. Për më tepër, sistemi i vetingut i paraparë dështon të përfshijë edhe anëtarët aktual të këshillave, si gardian mbrojtës të integritetit të gjyqësorit. Njëkohësisht, strategjia nuk parasheh pasoja për persona që dështojnë të kalojnë këtë proces verifikimi si dhe pasoja për personat të cilët nuk i nënshtrohen të nejjtit. Kështu si është krijohet përshtypja që është proces që kryeht në baza vullnetarë. Në anën tjetër, e rëndësisë primare është edhe formimi i këtij mekanizmi. SSSL nuk ofron qartësi për pastërtinë e vet ekspertëve të cilët do të ishin bartës të këtij procesi, si dhe mënyrën e përzgjedhjes së tyre. Poashtu, SSSL nuk e përcakton nëse barra e provës do të bie mbi këtë mekanizëm, prokurorinë apo subjektin e procesit (gjyqtarin apo prokurorin).

Propozimi 4:

Propozimi i GLPS lidhur me sigurimin e integritetit të gjyqësorit konsiston në vetimin/verifikimin e të gjithë personave që janë pjesë e institucioneve të sektorit të sundimit të ligjit dhe që kanë rrezik të lartë për vepra penale të korrupsionit dhe keqpërdorimit të detyrës zyrtare, për të i™u nënshtruar sistemit të vetingut. Fillimisht për realizimin e këtij procesi duhet miratuar një bazë e veçantë kushtetuese/ligjore e cila do të përcaktonte mekanizmat, përbërjen, kompetencat, modelin dhe pasojat juridike të procesit të vetingut. Ky proces do të duhej zhvilluar në disa faza. Faza e parë do të duhej të përfshijë riskun më të lartë tek subjektet që i nënshtrohen vetingut, dhe pastaj të vazhdojë me pjesën e mbetur në mënyrë konsistente dhe periodike. Nje sistem vettingu do të ishte i domosdoshëm edhe në fazen e hershme të pranimit të subjektve që do të bëhen pjesë e institucioneve të sektorit të sundimit të ligjit. Thënë këtë këtij procesi duhet t`i nënshtrohen edhe vet anëtarët aktual të këshillave. Përveç vendosjes së sistemit të vetingut, duhet te rregullohen edhe pasojat jurdike që i bartin subjektet të cilët dështojnë të kalojnë të njejtin dhe apo refuzojnë t`i nënshtrohen këtij procesi. Përsonat të cilët supozohet të jenë bartës të procesit të vetingut duhet të jenë verifikuar para sa të marrin një funksion të tillë.

Komenti 5:

SSSL si masë për përmirësimin e sistemit të deklarimit të pasurisë parasheh dekriminalizimin e mosraportimit të pasurisë duke parashikuar të njejten si shkelje administrative/disiplonore pa ofruar asnjë argument për një masë të tillë.

Dështimi i prokurorisë në ndjekjen e kësaj vepre dhe dështimi i gjyqësorit në dënimin e saj nuk ofron argument të qëndrueshëm për dekriminalizimin e saj. Kjo ngase veprime të tilla janë licencë për të shkatërruar dhe dështuar sistemin aktual të deklarimit të pasurisë dhe për më tepër incentivojnë zyrtarët që të mos e respektojnë obligimin e deklarimit të pasurisë së tyre duke pranuar cilëndo gjobë apo masë disiplinore. Për më tepër, gjykatave gjithmonë u është rekomanduar të i shqyrtojnë me prioritet këto lëndë meqenëse lidhen direkt me korrupsionin, dhe për të njejtat të shqiptohen dënime efektive.

Propozimi 5:

Propozimi i GLPS lidhur me këtë çështje është që veprat penale lidhur me deklarimin e rreme dhe mosdeklarimin e pasurisë duhet të qëndrojnë dhe duhen ndjekur nga prokuroria me seriozitet. Të njejtat duhet të shqyrtohen me prioritet dhe të dënohen shkelësit.

Komenti 6:

SSSL shkurtimisht dhe në mënyrë abstrakte ka diskutuar për profesionet e lira. E njejta nuk ka ofruar asnjë opsion lidhur me zingjirin llogaridhënës në mes të MD, odave dhe vetë profesionistëve të licencuar duke mos ofruar zgjidhje konsistente tek profesionet e lira. Për më tepër, në startegji aspak nuk diskutohen mekanizmat e vlerësimit për licencim nga ana e MD-së (procedura e provimit me shkrim dhe me gojë, kriteret e vlerësimit, objektiviteti i komisionit vlerësues, etj.).

Propozimi 6:

Propozimi i GLPS lidhur me rregullimin e profesioneve të lira si imidiate e sheh në dy pika kryesore: 1) vendosjen e mekanizmave të qartë të llogaridhënies në MD (sipas standardeve që përcaktohen nga odat ndërkombëtare të profesioneve të lira), odave dhe vetë profesionistëve të licencuar duke vendosur edhe mekanizmin e inspektimit të tyre; 2) vendosjen e kritereve dhe procedurave objektive dhe të bazuara në meritë me rastin e licencimit nga MD të bartësve të cilët ushtrojnë profesionet e lira.

Komenti 7:

SSSL ka propozuar krijimin e një Divizioni të Analitikës dhe Monitorimit statistikor brenda MD me qëllim të pajisjes së Ministrisë me të dhëna empirike, të nxjerra me metoda të mirëfillta shkencore, të cilat do t™i ndihmojnë asaj në politikbërje më të mirë si për gjyqësorin ashtu edhe për të gjithë sistemin e drejtësisë. Një përgjegjësi e tillë veçsë është nën kompetencën e Këshillit Gjyqësor të Kosovës, i cili është institucion që përmban në vete Njësinë e Statistikave me përgjegjësi të njejtë. Krijimi i një mekanizmi të tillë brenda MD vetëm do të duplifikonte një kompetencë të tillë. Për më tepër, Këshilli Gjyqësor i Kosovës është institucioni i specializuar me këtë përgjegjësi, si formë e ushtrimit të funksionit të administrimit dhe mbikqyrjes. Ndërsa, MD është institucion përgjegjës në politikbërje dhe i njejti mund të i shfrytëzojë informatat e mbledhura në formë zyrtare nga KGjK dhe të i raportojë tek palët e treta, përfshirë dhe institucionet ndërkombëtare.

Propozimi 7:

GLPS propozon që të forcohet komunikimi dhe shkëmbimi i obligueshëm i informatave në mes të këtyre institucioneve (KGJK, KPK dhe MD) dhe të ketë afate të përcaktuara qartësisht në ligj për raportimin dhe publikim e statistikave që mund të i shërbejnë MD, Ministrisë së Punëve të Brendshme, Ministrisë së Punëve të Jashtme, etj. për politikbërje dhe raportim tek institucionet tjera ndërkombëtare, ose çështje tjera të ngjashme.

Personi kontaktues

Rreze Hoxha | rreze.hoxha@legalpoliticalstudies.org